Hà Bá: Vị Thần Sông Nước Trong Tín Ngưỡng Người Việt

Dân gian có câu: “Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá”. Hiểu đơn giản là, vị thần cai quản đất đai là Thổ Địa còn ở dưới sông sẽ do Hà Bá cai quản. Trong dân gian Việt Nam có lưu truyền nhiều câu chuyện thú vị và đầy huyền bí về vị thần Hà Bá này. Tượng Phật Đá Cao Trang mời bạn đọc cùng chúng tôi tìm hiểu qua nội dung dưới đây.

Hà Bá là vị thần nào?

Hà Bá là một vị thần có nguồn gốc từ thời cổ đại Trung Quốc, khi mà người ta tin rằng các sông nước đều có linh hồn và quyền năng. 

Theo sách Thần Đạo Đại Từ Điển, Hà Bá là một trong những vị thần sông nước được tôn sùng từ xa xưa, có tên gọi khác là Hà Tổ, Hà Lão hay Hà Vương. Ông được coi là tổ tiên của những người họ Hà hay Hoạt.

Hình tượng của Hà Bá thường là một ông lão râu tóc bạc trắng, tay cầm một cây gậy phất trần và một bầu nước uống, ngồi trên lưng một con rùa và cười vui vẻ. Ông được cho là có khả năng điều khiển nước sông, gây ra lũ lụt hoặc thuận lợi cho việc đánh bắt và nuôi trồng trên sông. Ông cũng có thể biến hình thành con cá hay con rắn để du ngoạn dưới nước.

Hà Bá được truyền bá sang Việt Nam từ rất lâu, do ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc và do đặc điểm địa lý của Việt Nam là một quốc gia ven biển có nhiều sông ngòi. Người Việt tin rằng Hà Bá là một vị thần cai quản sông nước, có quyền sinh sát trên các vùng đất ven sông. Do đó, người Việt thường thờ cúng Hà Bá để cầu mong ông ban cho mưa thuận, gió hòa, lúa tốt, tôm cá đầy ao.

Những truyền thuyết về Hà Bá được lưu truyền trong dân gian

Hà Bá là một nhân vật xuất hiện trong nhiều truyền thuyết và câu chuyện của dân gian Việt Nam. Những truyền thuyết và câu chuyện này phản ánh tâm lý sợ hãi và tôn kính của người dân đối với thiên nhiên và các thần linh, cũng như niềm tin vào sự công bằng và bảo vệ của nhà vua và quan lại đối với dân chúng. Dưới đây là một số truyền thuyết và câu chuyện nổi tiếng về Hà Bá:

Truyền thuyết về câu: “Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá”

Truyền thuyết này kể về cuộc chiến giữa Thổ Công và Hà Bá do sự xúi giục của con quỷ từ trên trời xuống. Theo đó, con quỷ muốn làm cho loài người gặp khó khăn và khổ sở, nên đã nói dối với Thổ Công rằng Hà Bá muốn chiếm lấy đất đai của ông, và nói dối với Hà Bá rằng Thổ Công muốn chiếm lấy sông nước của ông. Nghe thế, cả hai đều tức giận và quyết định đánh nhau.

Cuộc chiến giữa Thổ Công và Hà Bá kéo dài rất lâu, khiến cho đất đai bị nứt nẻ, sông nước bị ngập lụt, mùa màng bị hỏng, người dân bị đói khổ. Cuối cùng, nhờ sự can thiệp của nhà vua và các quan lại, cũng như sự giúp đỡ của các vị thần khác, Thổ Công và Hà Bá mới nhận ra mình bị lừa và hòa giải với nhau. Từ đó, người ta có câu: “Đất có Thổ Công, sông có Hà Bá”, để chỉ sự phân chia rõ ràng giữa hai lãnh vực cai quản của hai vị thần này.

Truyền thuyết Hà Bá đòi vợ

Truyền thuyết này kể về việc Hà Bá yêu say đắm Nguyễn Thị Bích Châu, một ái phi xinh đẹp và thông minh của vua Trần Duệ Tông, và muốn cướp nàng làm vợ. 

Nội dung câu chuyện kể rằng một hôm, khi ái phi đi tắm ở sông Hồng cùng với các phi tần khác, Hà Bá đã biến hình thành một chàng trai trẻ tuấn tú và tiếp cận ái phi. Ái phi không biết rằng đó là Hà Bá, nên đã trò chuyện vui vẻ với chàng trai.

Hà Bá đã dùng mọi cách để quyến rũ ái phi, từ lời nói ngọt ngào đến quà tặng quý giá. Tuy nhiên, ái phi không hề rung động, mà chỉ trung thành với vua Duệ Tông. Hà Bá đã tức giận và quyết định bắt cóc ái phi đi. Ái phi đã kêu cứu và được các phi tần nghe thấy. Các phi tần đã báo cho vua Duệ Tông biết sự việc.

Vua Duệ Tông đã ra lệnh cho các binh sĩ theo dấu Hà Bá để giải cứu ái phi. Trong khi đó, ái phi đã dùng trí thông minh của mình để thoát khỏi tay Hà Bá. Ái phi đã nói dối rằng mình cũng yêu Hà Bá và muốn làm vợ ông. Ái phi đã xin Hà Bá cho mình một ít thời gian để chuẩn bị hành trang và tạm biệt gia đình.

Hà Bá đã tin vào lời nói của ái phi và cho phép ái phi về nhà. Khi ái phi về đến cửa thành, ái phi đã gọi to: “Mở cửa, mở cửa, tôi là ái phi của vua, tôi bị Hà Bá bắt cóc, mau giải cứu tôi”. Nghe thế, Hà Bá đã nhận ra mình bị lừa và đuổi theo ái phi. Nhưng khi Hà Bá chạy đến cửa thành, thì đã bị các binh sĩ của vua Duệ Tông chặn lại và đánh đuổi. Ái phi đã được giải cứu và trở về cung điện.

Truyền thuyết này phản ánh sự khéo léo và sáng tạo của người Việt trong việc giải quyết những khó khăn và nguy hiểm. Nó cũng phản ánh sự trung thành và tình yêu của ái phi đối với vua Duệ Tông, cũng như sự quan tâm và bảo vệ của vua Duệ Tông đối với ái phi.

Truyền thuyết ông quan phủ diệt Hà Bá

Truyền thuyết này kể về việc ông quan phủ thông minh đã ngăn chặn lễ hiến tế trinh nữ cho Hà Bá, khiến cho Hà Bá mất thiêng và không còn uy hiếp được dân làng. Theo đó, ở một làng nọ, có một con sông rất lớn và sâu. Người dân trong làng tin rằng con sông này là nơi ở của Hà Bá. Họ thường xuyên phải hiến tế cho Hà Bá để mong ông không gây ra lũ lụt hay hại cá.

Mỗi năm, vào ngày mùng 15 tháng 7 âm lịch (rằm tháng 7), làng nọ phải chọn ra một cô gái trinh để hiến tế cho Hà Bá. Cô gái này phải mặc áo dài trắng, đội mũ hoa, mang theo một cái khay đựng các loại hoa quả và bánh kẹo. Cô gái này phải xuống sông và bơi ra giữa dòng nước. Khi đó, Hà Bá sẽ biến hình thành một con cá lớn và nuốt chửng cô gái.

Người dân trong làng rất sợ hãi và khổ sở vì phải hi sinh con gái của mình cho Hà Bá. Nhưng họ không dám chống lại ý muốn của ông. Cho đến một ngày, có một ông quan phủ mới được bổ nhiệm đến làm việc ở đây. Ông quan phủ này rất thông minh và có lòng yêu dân. Khi biết được việc hiến tế trinh nữ cho Hà Bá, ông quan phủ đã quyết định tìm cách ngăn chặn.

Ông quan phủ đã ra lệnh cho các thợ rèn làm ra một con cá bằng sắt có miệng rộng và bụng rỗng. Sau đó, ông quan phủ đã cho đặt con cá sắt này ở giữa dòng sông, sao cho miệng con cá hướng về hướng mà Hà Bá thường xuất hiện. Khi đến ngày hiến tế trinh nữ cho Hà Bá, ông quan phủ đã giả vờ không biết gì và để cho người dân trong làng tiến hành lễ theo thói quen.

Một cô gái trinh đã được chọn ra để hiến tế cho Hà Bá. Cô gái này đã xuống sông và bơi ra giữa dòng nước. Khi đó, Hà Bá đã biến hình thành một con cá lớn và lao ra nuốt chửng cô gái. Nhưng khi Hà Bá nuốt chửng cô gái, thì cô gái đã bị rơi vào bụng con cá sắt. Cô gái đã dùng dao để chọc thủng bụng con cá sắt và thoát ra ngoài. Còn Hà Bá thì bị kẹt lại trong miệng con cá sắt và không thể thoát ra được.

Ông quan phủ đã ra lệnh cho các binh sĩ kéo con cá sắt lên bờ và mở miệng con cá ra. Khi đó, mọi người đã nhìn thấy Hà Bá nằm trong miệng con cá sắt, yếu ớt và khóc lóc. Ông quan phủ đã trừng phạt Hà Bá bằng cách đốt cháy ông ta trước mặt người dân. Từ đó, người dân trong làng không còn phải hiến tế trinh nữ cho Hà Bá nữa.

Truyền thuyết này phản ánh sự công bằng và bảo vệ của ông quan phủ đối với dân chúng, cũng như sự thông minh và dũng cảm của cô gái trinh đối với Hà Bá. Nó cũng phản ánh sự tàn ác và tham lam của Hà Bá đối với người dân.

Một số địa phương có đền thờ thần Hà Bá ở Việt Nam

Hà Bá được thờ cúng ở nhiều nơi ở Việt Nam, nhất là ở những vùng có sông nước lớn. Những nơi thờ cúng Hà Bá thường có những đền thờ hay miếu mạo được xây dựng từ rất lâu, có kiến trúc độc đáo và có những phong tục và lễ hội đặc sắc. 

Dưới đây là một số nơi thờ cúng Hà Bá ở Việt Nam:

Đền Hà Bá ở xã Đông Hải, huyện Thanh Hà, Hải Dương

Đền Hà Bá ở xã Đông Hải, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương là nơi thờ cúng Hà Bá lâu đời nhất ở Việt Nam, được xây dựng từ thế kỷ 13. Đền có kiến trúc gồm ba gian, hai hậu, mái ngói đỏ, trên mái có hai con rùa đối đầu nhau. Trong đền có tượng Hà Bá bằng gỗ, cao 1,5 mét, tay cầm một cây gậy phất trần và một bầu nước uống.

Lễ hội đền Hà Bá ở xã Đông Hải được tổ chức vào ngày mùng 8 tháng Giêng hàng năm, có nhiều hoạt động văn hóa và tín ngưỡng, như: lễ cúng tế, lễ rước kiệu, lễ đốt giấy vàng bạc, lễ hát chầu văn, lễ thi đua chèo thuyền. Lễ hội thu hút hàng ngàn người dân trong và ngoài tỉnh đến tham gia và cầu mong sự an lành và phát triển.

Đền Hà Bá ở xã Thạch Lỗi, huyện Thạch Thất, Hà Nội

Đền Hà Bá ở xã Thạch Lỗi, huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội là nơi thờ cúng Hà Bá và các vị thần khác liên quan đến sông nước, được xây dựng từ thế kỷ 18. Đền có kiến trúc gồm ba gian, hai hậu, mái ngói xanh, trên mái có hai con cá chép đối đầu nhau. Trong đền có tượng Hà Bá bằng đồng, cao 1,2 mét, tay cầm một cây gậy phất trần và một bầu nước uống.

Lễ hội đền Hà Bá ở xã Thạch Lỗi được tổ chức vào ngày mùng 10 tháng Giêng hàng năm, có nhiều hoạt động văn hóa và tín ngưỡng, như: lễ cúng tế, lễ rước kiệu, lễ hát quan họ, lễ thi đua kéo co, lễ thi đua trổ tài nấu ăn. Lễ hội thu hút hàng ngàn người dân trong và ngoài thành phố đến tham gia và cầu mong sự an lành và phát triển.

Đền Hà Bá ở xã Tân Phong, huyện Cai Lậy, Tiền Giang

Đền Hà Bá ở xã Tân Phong, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang là nơi thờ cúng Hà Bá và các vị thần khác liên quan đến sông Mê Kông, được xây dựng từ thế kỷ 19. Đền có kiến trúc gồm ba gian, hai hậu, mái ngói vàng, trên mái có hai con rồng đối đầu nhau. Trong đền có tượng Hà Bá bằng gỗ, cao 1 mét, tay cầm một cây gậy phất trần và một bầu nước uống.

Lễ hội đền Hà Bá ở xã Tân Phong được tổ chức vào ngày mùng 15 tháng Giêng hàng năm, có nhiều hoạt động văn hóa và tín ngưỡng, như: lễ cúng tế, lễ rước kiệu, lễ hát dân ca Nam Bộ, lễ thi đua trồng cây trái, lễ thi đua nuôi cá tra. Lễ hội thu hút hàng ngàn người dân trong và ngoài tỉnh đến tham gia và cầu mong sự an lành và phát triển.

Tổng kết

Trong bài viết này, Tượng Phật Đá Cao Trang đã giới thiệu cho bạn về Hà Bá, một vị thần sông nước nổi tiếng trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Trong đó, chúng tôi đã trình bày toàn bộ về nguồn gốc cùng những truyền thuyết dân gian về vị thần Hà Bá này, cũng như những nơi thờ cúng Hà Bá ở Việt Nam. Chúng tôi hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về một vị thần đầy huyền bí và thú vị trong văn hóa dân gian Việt Nam. Cảm ơn bạn đã theo dõi.

>>> Đại Nhật Như Lai Và 6 Điều Cần Biết Về Ngài

>>> Vu Lan Báo Hiếu Có Từ Đâu? Ý Nghĩa Của Ngày Này Là Gì?

THÔNG TIN LIÊN HỆ:

TƯỢNG PHẬT ĐÁ CAO TRANG

Address: 155 Văn Tân – P. Hòa Hải – Q Ngũ Hành Sơn
Phone: 0983 969 199 – 0989.006.833
Email: admin@tuongphatda.vn
Website: www.tuongphatda.vn